(Mało) znane fakty o Konstytucji 3 Maja”
Z cyklu Patroni Roku 2021
"Ostatnia wola i testament gasnącej Ojczyzny"
Od rana, 3 maja w okolicach Zamku Królewskiego gromadził się tłum mieszczan. Zamek otoczyły też oddziały wojska dowodzone przez Księcia Józefa Poniatowskiego. Wieść o nadzwyczajnych wydarzeniach w Sejmie spowodowała, że zapełniły się galerie dla publiczności. W wyniku burzliwych obrad 3 maja 1791 roku Sejm Czteroletni przyjął przez aklamację ustawę rządową, która przeszła do historii jako Konstytucja 3 maja.
- Konstytucja została uchwalona na Zamku Królewskim w Warszawie.
- Obrady Sejmu były burzliwe. W czasie obrad król Stanisław August Poniatowski przemawiał trzy razy, wskazując pilną konieczność naprawienia dawnego ustroju. Gdy podniósł rękę na znak chęci zabrania głosu po raz czwarty, odebrano ten gest przypadkiem jako wezwanie do przyjęcia projektu przez aklamację. Co rzeczywiście nastąpiło.
Odezwały się wtedy okrzyki "Wiwat król!" "Wiwat Konstytucja!"
- Król Stanisław August złożył od razu przysięgę na Ustawę Rządową na ręce biskupa krakowskiego, Feliksa Turskiego.
- Autorami Konstytucji 3 maja byli: król Stanisław August Poniatowski, Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj i Stanisław Małachowski.
- Konstytucja 3 maja była pierwszą w Europie i drugą na świecie, po Stanach Zjednoczonych, ustawą zasadniczą.
- Konstytucja wprowadzała trójpodział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.
- Ograniczała immunitety prawne oraz przywileje szlachty zagrodowej tzw. gołoty.
Celem tych ograniczeń było zapobieżenie możliwości przekupstwa biednego szlachcica przez agentów obcych państw.
- Konstytucja potwierdziła przywileje mieszczańskie nadane w akcie prawnym z kwietnia 1791 roku. Według tego aktu mieszczanie mieli prawo do bezpieczeństwa osobistego, posiadania majątków ziemskich, prawo zajmowania stanowisk oficerskich i stanowisk w administracji publicznej a także prawo do nabywania szlachectwa.
- Miasta miały prawo do wysyłania na Sejm dwudziestu czterech plenipotentów jako swoich przedstawicieli, którzy mieli głos w sprawach dotyczących miast.
- Konstytucja 3 maja znosiła liberum veto, konfederacje, sejm skonfederowany. Ograniczała też prawa sejmików ziemskich.
- W dniu uchwalenia Konstytucji 3 maja przestała istnieć Rzeczpospolita Obojga Narodów a w jej miejsce została powołana Rzeczpospolita Polska.
- Została zniesiona również wolna elekcja. Zastąpiła ją władza dziedziczna, którą po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego miał przejąć władca z dynastii Wettynów.
- Wprowadzono stałą armię, której liczebność miała sięgać 100 tys. żołnierzy.
- Ustanowiono podatki w wysokości 10% dla szlachty i 20% dla duchowieństwa. Gołota, mieszczanie i chłopi byli zwolnieni z płacenia podatków.
- Katolicyzm został uznany za religię panującą, zapewniając jednocześnie swobodę wyznań. Apostazja wciąż była uznawana za przestępstwo.
- Aby Konstytucja była zawsze aktualna, co 25 lat miał zbierać się Sejm Konstytucyjny, który miałby prawo zmian w zapisach konstytucji.
- Władza ustawodawcza spoczywała w dwuizbowym parlamencie. W skład parlamentu wchodziła Izba Poselska składająca się z 204 posłów (szlachta ziemiańska) oraz 24 plenipotentów reprezentujących miasta królewskie, oraz Izba Senacka ze 132 osobami.
- Władzę wykonawczą posiadała rada królewska w skład której wchodził Król jako przewodniczący, pięciu ministrów, prymas Polski (jako przewodniczący Komisji Edukacji Narodowej), następca tronu (bez prawa głosu), marszałek sejmu i dwóch sekretarzy. Ministrowie, choć powołani przez króla odpowiadali przed sejmem.
- Konstytucja 3 maja wprowadzała pięciu ministrów: policji, pieczęci spraw wewnętrznych, pieczęci spraw zagranicznych, ministra wojny i ministra skarbu.
- Akty prawne wydawane przez króla wymagały kontrasygnaty ministra.
- Utrzymano zasadę mówiącą, że król "nic sam przez się nie czyniący, za nic w odpowiedzi narodowi być nie może".
- Konstytucja 3 maja przetrwała 14 miesięcy. Prawa w niej zapisane były nie do zaakceptowania przez warstwę magnacką.
- 27 kwietnia 1792 roku w Petersburgu zawiązała się konfederacja, zwana targowicką. Należeli do niej Szczęsny Potocki, Ksawery Branicki i Seweryn Rzewuski. Na ich prośbę połączone siły targowiczan (20 tys.) i armii rosyjskiej (97 tys.) wkroczyły do Polski. Kiedy wojska rosyjskie dotarły pod Warszawę, król zdecydował się na kapitulację i przyłączenie do targowiczan.
- Święto Konstytucji 3 maja obchodzono do ostatniego rozbioru. Świętowanie 3 Maja było zakazane we wszystkich zaborach, dopiero po I wojnie światowej Święto Konstytucji 3 maja zostało wznowione.
- Podczas okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej i sowieckiej po wojnie, Święto było zdelegalizowane. Dopiero w 1981 roku władza ludowa zezwoliła na obchody 3-majowe.
- Od 1989 roku Święto Konstytucji 3 maja znów jest świętem narodowym. Od 2007 roku obchodzone jest również na Litwie.
- Co trzeci sygnatariusz Konstytucji 3 maja należał do lóż wolnomularskich. Byli to: król Stanisław August Poniatowski, marszałek Sejmu Czteroletniego - Ignacy Potocki, marszałek Konfederacji Litewskiej - Kazimierz Nestor Sapieha, Prymas Michał Poniatowski.
- Konstytucja 3 maja oddawała na wieczność tron polski niemieckiej dynastii Wettynów, z której każdy następca tronu począwszy od Augusta II Mocnego był masonem.
- Zapis o katolicyzmie jako religii panującej miał jedynie uciszyć tę część posłów, która nie należała do lóż masońskich. Wolnomularze nie zamierzali respektować tego prawa, za przynależność do lóż masońskich groziła ekskomunika.
- Sygnatariusze Konstytucji 3 maja, którzy byli wolnomularzami, w krótkim czasie przyłączyli się do Konfederacji Targowickiej, założonej przez wolnomularza Szczęsnego Potockiego, który stanął na czele przewrotu.
AutorstwaMichałGröll (1722-1798), printer - http://polona.pl/item/1196273/5/ - free polish digital library, Domenapubliczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=36296253
Oryginał Konstytucji 3 maja przechowywano w zbiorach Archiwum Publicznego Potockich w Wilanowie. W latach 70. XIX wieku archiwum trafiło do Krzeszowic pod Krakowem, a po 1945 roku powróciło do Warszawy i znajduje się w Archiwum Głównym Akt Dawnych. Znajdują się tam trzy oryginalne rękopisy dokumentu. Należy pamiętać, że oryginalne rękopisy Konstytucji nie są zebrane w osobnej księdze, lecz stanowią część dokumentów z epoki, takich jak księga Metryki Litewskiej, księga Archiwum Publicznego Potockich i księga Archiwum Sejmu Czteroletniego.
Autorstwa Jan Piotr Norblin - www.bn.org.pl, Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=10504697
Tekst: Anna Kopacz-Lasoń
Przy opracowaniu wykorzystano:
https://ciekawostki.online/ciekawostki/224/o-konstytucji-3-maja/
https://radiopogoda.pl/konstytucja-3-maja-jakiej-nie-znasz-ciekawostki-i-fakty-historyczne#h-konstytucja-3-maja-ciekawostki
